नमस्कार मंडळी!
आपल्या मागील लेखामध्ये आपण SAP मधील BOM म्हणजेच Bill of Material चे बेसिक्स शिकलो. या लेखामध्ये आपण BOM मध्ये वापरली जाणारी प्रगत (Advanced) फंक्शनॅलिटीज समजून घेणार आहोत ज्या उत्पादन आणि योजना प्रक्रियेमध्ये फार महत्त्वाच्या आहेत.
🧠 आपण या लेखात काय शिकणार आहोत?
- फँटम BOM म्हणजे काय?
- को-प्रॉडक्ट्स आणि बाय-प्रॉडक्ट्स
- डिसकंटिन्यूएशन प्रोसेस
- आयटम सबस्टिट्यूशन
- मल्टिपल BOM
- रिसर्सिव BOM
- मास चेंज ऑफ BOM
- प्रॉडक्ट स्ट्रक्चर ब्राउझर
🔍 फँटम असेंब्ली (Phantom Assembly) म्हणजे काय?
Phantom Assembly ही एक अशी असेंब्ली आहे जी खऱ्या अर्थाने उत्पादनात तयार केली जात नाही, ती केवळ एक तांत्रिक/लॉजिकल गट असतो.
🎯 उदाहरण:
ध्या की आपण एक सायकल तयार करत आहोत. त्याच्या BOM मध्ये हे घटक आहेत:
- हँडल
- फ्रेम
- चाकांचा सेट (Set of Wheels)
“Set of Wheels” म्हणजे एक ग्रुप आहे जो फ्रंट व्हील आणि बॅक व्हील या दोन वस्तूंचा समावेश करतो. पण “Set of Wheels” ही स्वतःची कोणतीही वस्तू नाही.
हा गट आपण SAP मध्ये Phantom Assembly म्हणून दाखवतो.
म्हणजेच SAP MRP (Material Requirement Planning) प्रोसेसमध्ये “Set of Wheels” साठी कोणतीही डिमांड तयार केली जाणार नाही. पण Front Wheel आणि Back Wheel साठी डिमांड होईल.
⚙️ SAP मध्ये Phantom Assembly सेट कशी करायची?
- Material Master (MM02) मध्ये जा
- MRP 2 टॅब उघडा
- Special Procurement Type = 50 (Phantom Assembly) निवडा
- BOM आयटम डिटेल्समध्ये:
- आयटमवर डबल क्लिक करा
- Special Procurement मध्ये 50 निवडा
हे सेटिंग झाल्यावर SAP या घटकाला Phantom Assembly मानेल आणि त्याचे Subcomponents साठीच डिमांड तयार करेल.
🔁 को-प्रॉडक्ट्स आणि बाय-प्रॉडक्ट्स म्हणजे काय?
✅ Co-Products:
- उत्पादन प्रक्रियेतून मिळणाऱ्या मुख्य/महत्त्वाच्या अतिरिक्त वस्तू
- उदाहरण: क्रूड ऑईल प्रोसेसिंगमध्ये पेट्रोल आणि डिझेल दोन्ही मिळतात.
✅ By-Products:
- दुय्यम किंवा कमी महत्त्वाच्या वस्तू
- अनेक वेळा पुन्हा वापरल्या जातात किंवा कमी किमतीत विकल्या जातात
- उदाहरण: लाकूड कापताना होणारी भुसा/सॉ-डस्ट
हे दोन्ही घटक BOM मध्ये परिभाषित करता येतात.
🚫 डिसकंटिन्यूएशन प्रोसेस (Discontinuation)
कोणताही घटक जेव्हा उत्पादनातून वगळायचा असतो आणि त्याऐवजी नवीन घटक वापरायचा असतो तेव्हा हा प्रोसेस वापरला जातो.
- Material Master मध्ये Discontinuation group सेट करा
- BOM मध्ये Successor material दिल्यास, जुना घटक आपोआप नवीनाने बदलला जाईल
🔄 आयटम सबस्टिट्यूशन (Item Substitution)
- समान किंवा पर्यायी घटक आपोआप निवडले जातात
- उपलब्धता, तारीख किंवा प्लांटनुसार
- उत्पादनात अडथळा येऊ न देता पर्याय वापरण्यास मदत
📁 मल्टिपल BOMs (Multiple BOMs)
SAP मध्ये एका वस्तूसाठी अनेक BOMs तयार करता येतात:
- विविध प्लांटसाठी
- वापर प्रकारानुसार (Production, Engineering, Costing)
- वैधतेच्या तारखेनुसार (Valid from)
🔄 रिसर्सिव BOM (Recursive BOM)
- ज्या BOM मध्ये घटक स्वतःलाच संदर्भित करतो
- उदाहरण: रिसायकलिंग, स्क्रॅप प्रोसेसिंग
- योग्यरित्या वापरल्यास फायदेशीर, पण Infinite Loop होऊ नये म्हणून खबरदारी घ्या
🔧 मास चेंज ऑफ BOM (Mass Change of BOMs)
अनेक BOM मध्ये एकाचवेळी बदल करण्यासाठी SAP मध्ये टूल्स आहेत:
- CS20 – Material बदलणे
- CS21 – मास मध्ये BOM तयार करणे
- CS22 – घटक डिलीट करणे
हे टूल्स मोठ्या प्रमाणातील बदलासाठी उपयुक्त आहेत.
🔍 प्रॉडक्ट स्ट्रक्चर ब्राउझर (Product Structure Browser)
- Transaction: CS12
- BOM चे हायरार्की स्वरूपातील विहंगावलोकन
- Subassemblies, Phantom Items, Components सर्व एकाच स्क्रीनवर बघता येतात
📝 निष्कर्ष
SAP BOM च्या या प्रगत फंक्शनॅलिटीज उत्पादन प्रक्रियेत नियोजन, खर्च नियंत्रण आणि लवचिकता या सर्व दृष्टीने अतिशय उपयुक्त आहेत.
